Tata Cara Melaksanakan Ngaben ( Atiwa-tiwa ) di Bali
|
Bentuk Atiwa-tiwa (Pengabenan) secara garis besar dapat
digolongkan menjadi tiga tingkatan.Yaitu :kanista,madia,dan
utama.Masing-masing tingkatan juga dapat digolongkan menjadi
tiga,misalnya;nistaning kanista,madianing kanista,dan utamaning
kanista.Demikian juga tingkatan seterussnya.Demikian juga tata cara
pelaksanaannya di Bali sangatlah beragam. Tergantung tata cara di
daerahnya masing-masing. Malah di beberapa tempat,perbedaannya sangat
mencolok. Tentu saja itu sah-sah saja,karena hal itu mengacu pada konsep
Dresta. Atiwa-tiwa yang ingin diketengahkan disini adalah berdasarkan
Turunan Yama Purwana Tatwa
|
yang sesuai dengan piagam Campuhan Ubud.Di Bawah ini akan dilampirkan bunyi Turunan tersebut:
T U R U N A N
YAMA-PURWANA-TATWA
Menurut Piagam Campuran Ubud, yaitu putusan rapat Dharma Asrama
Parisada Dharma Hindu se-Bali tanggal 17 s/d 23 November 1061 antara
lain bahwa Pengabenan (atiwa-tiwa), ditetapkan sebagaimana jelas bunyi
piagam itu. pelaksanaan atiwa-tiwa/pembakaran mayat ditetapkan menurut
ketentuan dalam Yama Purwana Tatwa, terutama mengenai upacara
bebantennya yang sederhana dan dilaksanakan did alam tujuh hari/lebih
cepat lebih baik dengan tidak memilih dewasa.
Upacara salah pati, Ngulah pati, Kepengawan, Sakti Ila (lepra)
dan sebagainya, upacaranya disesuaikan dengan orang mati niasa, dengan
menggunakan upacara Banten Penebusan dimana orang itu mati.
Bunyi Yama Purwana Tatwa adalah sebagai berikut:
Nihan kecap daging Yama Purwana Tatwa, presida tingkah
angupekara sawa Sang Mati, Agung, Alit, Nista, Madya, Uttama, maka
patuting ulah Sang magama Tirtha ring Bali rajia, tan wenang mapendem,
mangda mageseng juga. Sahika suba caranya presida Sang Atma molih ring
Bhatara Brahma, apituwi tan pebya, swasta ring Sanghyang Ageni, sida
amanggih rahayu sanghyang Atma.
KUNANG UPAKARANYA MAGESENG:
Rawuhing ring setra tibanin Tirtha Pengentas, duking mageseng dulurannya:
1. Daksina………………… 1 (asiki)
2. Canang sari…………….. 7 tanding
3. Jinah Bolong…………… 225
4. Beras Catur Warna mewadah Temekur
5. Ngangge kereb Sari se hasta ( 1 2/3 m) kain kasa (putih), sane medaging Aksara ONGKARA
Genah akna ring dadaning sawa kagesengan kabeh. Risampuning
basmi ikang sawa, arengnya supit kadi cara pinipis ring watu yadiapin
sesenden pada wenang, raju wadahin Nyuh Gading ade-gkena PUSPA-LINGGA
tumuli ayabin:
a. Bubur Pirata
b. Ketupat Pesor
c. Saji Punjungan Putih Kuning
d. Dyuskameligi
Wusan hanyut ikang Puspa-Lingga tekeng kampuhnya, presida sahika kramanya.
Kuneng Wekasan wenang, sekama-kama amreteka sapekrianing Sang Atma wedana ngaran :
1. NYEKAH
2. MAMUKUR
Kunang yan sampun sahika sama amanggih rahayu Sang Pitara, hica Bhatara lumingga ring Jagat.
Salinan Ucap YAMA PURWANA TATWA IHTTI SASTRA dari MAHA MUNI SAKTI TELAGA di kala abad ke-15.
Yang mengambil turunan
Oleh
Ttd
I MADE BIDJA
Sgr, 24 Januari 1978
|
------------------------------------
|
P.S. Kepala Dinas Agama
Daerah Tingkat Bali
Ttd
IDA BAGUS GEDE
|
|
UPACARA RIKALA MERSIHIN
(NYIRAMANG) SAWA
1. Siramang antuk toya tabah
2. Ambuhin, Asisig, Boreh awak, Boreh batis (cokor)
3. Malih siramang antuk toya/toya kum-kuman
4. Mesalin tikeh sane medaging kain putih
5. Kerik kukunya (tangan, cokor) antuk lemat (tiyuk) anyar
6. Kuwangen, pagemelan 11 keteng genahang ring hulu-hati, mohon ring cangkem
7. Eteh-eteh Pangrekaan:
a. Panyingakan dagingin kaca.
b. Untu (gigi) dagingin baja.
c. Hirung (cunguh) dagingin kembang menuh.
d. Wimba (alis) dagingin don intaran.
e. Karna (kuping) dagingin malem.
f. Sumsum dagingin umbin gadung.
g. Uwat dagingin kawat baja..
h. Purus (anak lanang) dagingin jebug garum, (pinaka butuh) inje ilut pinaka purus. Anak istri dagingin sampar wantu ring sarira.
i. Kulit dagingin peripihan emas (perak).
j. Ring salwiring buku-buku dagingin kuwangen.
k. Ring hulu angen (hati) dagingin kuwangen 9, Reka sekadi padma.
l. Sembar antuk don tuwung.
m. Kereb sari sane medaging aksara ONGKARA sane sampun kejaya-jayain)
n. Raris gulung tur gelilikin taluh.
o. Yan prade kirangan eteh-eteh ipun mangda Ida dane nagingin saparikramanya.
p. Sawane linggihang ring balene raris aturin larapan separi kramanya, raris nyumbah.
Risampune sawa punika sampun ring setra margiang sekadi katerangang ring arep.
ALA-AYUNING DEWASA ATIWA-TIWA/PENGABENAN
MANUT LONTAR SURYA MANDALA
DINA AYU ATIWA-TIWA
1. Sukra Umanis, Uku Ukir, Tanggal ping 11 (solas)
2. Soma Pahing, Uku Warigadian, Tanggal ping 2 (dua)
3. Sukra Wage, Uku Kuningan, Panglong ping 13 (telulas)
4. Wrespati Umanis, Uku Sinta, Tanggal ping 4 (empat)
5. Sukra Umanis, Uku Mrakih, Tanggal ping 8 (kutus)
6. Sukra Pahing, Uku Matal, Tanggal ping 11 (solas)
7. Wrespati Pon, Uku Uye, Tanggal ping 9 (sya)
ALA/AYUNING UKU/DINA ATIWA-TIWA/PENGABENAN
1. NUJU INDRA :
a. Redite Umanis, Uku Warigadian
b. Redite Pon, Uku Medangsya
c. Redite Kliwon, Uku Watugunung
Ika rahayu dahat, byakta Sang Atma mantuking Swargan Bhatara Indra
2. NUJU GURU :
a. Wrespati Wage, Uku Bala
b. Wrespati Pon, Uku Krulut
Ika rahayu dahat, marganing atiwa-tiwa byakta Sang Atma mantuking Swargan Hyang Siwa.
3. NUJU YAMA :
a. Saniscara Pahing, Uku Mrakih
b. Saniscara Pon, Uku Ugu
Ika ala dahat, Sang Atma tinumpek ring kawah Cambregumuka.
4. NUJU RUDRA :
a. Anggara Umanis, Uku Wariga
b. Anggara Pon, Uku Langkir
c. Anggara Wage, Uku Matal
Ika rahayu dahat, Sang Atma mantuking ring Bhatara Rudra.
5. NUJU BRAHMA :
a. Buda Kliwon, Uku Matal
b. Buda Umanis, Uku Dukut
Ika rahayu dahat, Sang Atma mantuking ring Bhatara Mahadewa.
6. NUJU KALA :
a. Sukra Kliwon, Uku Watugunung
b. Sukra Wage, Uku Uye
Ika ala dahat, Sang Atma kalebu ring Yamaniloka.
7. NUJU UMA :
a. Soma Kliwon, Uku Krulut
b. Soma Umanis, Uku Bala
Ika rahayu dahat, Sang Atma mantuking ring Bhatara Wisnu.
8. NUJU SRI :
a. Sukra Pahing, Uku Gumbreg
b. Sukra Umanis, Uku Klawu
c. Sukra Wage, Uku Kuningan
Ika rahayu dahat, Sang Pitara mantuking Swargan Bhatara Sambu.
SASIH TAN DADOS NGELAKSANAYANG ATIWA-TIWA
a. Sasih Kapat
b. Sasih Kelima
c. Sasih Dista
d. Sasih Sada
e. Sasih Kesanga
f. Sasih Kedasa
g. Sasih Kasa
SASIH SANE DADOS NGELAKSANAYANG ATIWA-TIWA
a. Sasih Karo
b. Sasih Katiga
c. Sasih Kepitu
d. Sasih Kawulu
e. Sasih Keenem
NIHAN DEWASA TAN WENANG AMBAHIN ATIWA-TIWA LUWIRNYA (Manut Lontar Patetiwan):
1. Wuku Sinta nuju Redite
2. Wuku Wariga nuju Redite
3. Wuku Warigadian nuju Redite
4. Wuku Landep nuju Coma
5. Wuku Ukir nuju Anggara, Wrespati, Sukra
6. Wuku Kurantil nuju Buda
7. Wuku Dungulan nuju Buda
8. Wuku Mrakih nuju Buda
9. Wuku Julungwangi nuju Coma, Buda, Sukra
10. Wuku Langkir nuju Coma, Buda, Sukra
11. Wuku Pahang nuju Coma, Buda, Sukra
12. Wuku Medangkungan nuju Coma, Buda, Sukra
13. Wuku Mnail nuju Coma, Buda, Sukra
14. Wuku Watugunungnuju Coma, Buda, Sukra
15. Wuku Krulut nuju Redite, Anggara, Wrespati
16. Wuku Medangsya nuju Redite, Saniscara
17. Wuku Pujut nuju Redite, Saniscara
18. Wuku Matal nuju Redite, Saniscara
19. Wuku Uye nuju Redite, Saniscara
20. Wuku Klawu nuju Redite, Saniscara
21. Wuku Dukut nuju Redite, Saniscara
22. Wuku Tolu, ala dahat tan yogya ambahin saluwiring Yadnya Karya Ayu.
Tan yogya amurung ambahin Atiwa-tiwa, iti alanya :
Matya sinander ing Sawung, matya sinander ing-Sesapi, matya
sinander ing Krebek, matya sinander ing Kilap, sinarap[ Mong, matya
labuh, matya anak-anak, matya kelebu, matya lbuh geni, katiben lara tan
keneng sambet, sasab mrana, makweh kewastunan dening Bhatara Guru,
mangkana linging Haji/Sastra.
Nihan tingkahing Atiwa-tiwa tan wenang anggen Dewasa yan ring
Yama. Tiba Yamaloka, yan ring Kala, tiba ring Kala Geni, yan ring Guru,
Pauming Dewa Bhatara Kabeh tan wenang purugen, yan ring Redite Umanis,
yang purugen sami sapatika tan wun tiba ring kawah, Sang Pitara, mwah
Sang Agawe katemah den ira Bhatara Ageni Den preyatna Sang Sadaka
(Sulinggih) angentasa Wwang pejah, away pepeka, ika alaning Guru, Kala
mwang Yama.
Hana Malih Luwirnya :
1. Sukra Keliwon
2. Saniscara Umanis
3. Redite Pahing
4. Sukra Pon
5. Saniscara Wage
6. Redite Keliwon
7. Redite Umanis
8. Coma Wage
9. Anggara Wage
10. Sukra Wage
Ika sami tan wenang purugen, kena upadrawa dening Bhatara Ageni. Manut Lontar Patetiwan.
DAGING TETANDINGAN DYUS KAMALIGI
1. Nyuh pinaka sira
2. Don temen pinaka bok
3. Pangi pinaka jagut
4. Pudada pinaka susu (Nyonyo)
5. Taluh pinaka pipi
6. Pipis bolong anggen pengawak akehnya 66 bolong
7. Isen pinaka jeriji cokor (batis)
8. Kunyit pinaka jeriji tangan
9. Tebu pinaka tulang
10. Don klayahan pinaka layah
11. Pusuh pinaka papusuhan (jantung)
12. Paku besi pinaka balung
13. Lawat pinaka wat
14. Bubur pirata
15. Klungah nyuh gading
16. Payuk kedas maisi yeh kumkuman
17. Isin kalbasa
18. Tanah barak, tanah putih
19. Kacang-kacangan (kace, kacang barak, undis)
20. Tangkepan (tetandingan madaging tumpeng 1, medaging tumpeng 3)
21. Tungked antuk eha tur glagah
22. Pisang payasan
23. Penek punggelan
24. Suwah 54 katih mapesel, suwah petat 54 katih mapesel
25. Kuwangen mawadah kojong don biyu 11 keteng (2 kojong)
26. Meka 54 belahan
27. Pangresik
28. Beras catur warna mawadah temukur
29. Canang ceplek 11 tanding
30. Kukusan dadakan
31. Isin jong (miyik-miyikan, anget-anget)
32. Lis
33. Pulakerti medaging kain putih, barak, selem
Kirang langkung antuk mangaturang daging (isin) tetandingan dyuskamaligi mangde Ida sane ngampurayang.
DAGING PANJANG ILANG
Sane Lebeng :
1. Pisang payasan
2. Tulung Agung Tulung Urip
3. Tipat akelan
4. Nasi Bulan, Nasi Surya, Nasi Garuda, Nasi Yang lalah, tebeng langit,
dagingin kelor mengseb tur muluk jaringan.
5. Tangkepan
6. Sate-satean (sami medaging 11 atawi 3 katih (kakuwung, sate asem, sate lembat, jepit babi, jepit gunting, let-let, jepit balung)
7. Sujeng ategen (tuwak, yeh)
8. Serembeng
9. Tetampak
10. Base tampin
11. Baas sampian
Sane Matah:
1. Nyuh asiki, baas, base tampin
2. Daksina metaluh bebek
3. Biyu 3 bulih matah
4. Babungkilan
5. Don Lateng
6. Oot
7. Tain siap
8. Kacang-kacangan sami matah
9. Panak biyu medaging pipis 3 keteng tur lilit antuk benang tri datu, kain putih pada makebis mewarna 3 (barak, selem, putih)
10. Pisang payasan
11. Tegen-tegenan
Menawita wenten kirangan daging ipun mangda Ida dane ngawehin
malih, semalihe kirang langkung antuk tityang ngaturang separipolah
daging Panjang Ilang puniki tityang nunas ampura banget.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar